Iedereen doet ertoe - Sterk Magazine

Lian Smits in gesprek met burgemeesters van Tilburg en Breda over ‘omgekeerde postcodeloterij’: wat als je
postcode bepaalt wat je kansen in de samenleving zijn.

Iedereen doet
ertoe!

Mensen in Breda Noord leven gemiddeld zeven jaar korter dan mensen in Breda Zuid. Ook in Tilburg en veel andere steden bepaalt de plek waar je wieg staat wat jouw kansen in de samenleving zijn. “Het is als een omgekeerde postcodeloterij”, vergelijkt burgemeester Paul Depla van Breda. “Helaas speelt dit probleem al generaties lang”, vult burgemeester Theo Weterings van Tilburg aan. “Maar wat doen we eraan?”, wil Lian Smits, bestuurder van Sterk Huis, vooral weten.

Drie van de vier mensen die bij Sterk Huis aankloppen voor hulp, hebben een kansarme start in het leven gehad. Lian Smits ziet de problemen vaak al van ver aankomen, herkent dit ook in de data en onderzoeken die verschijnen en pleit daarom voor een preventieve aanpak. “Niet langer afwachten tot problemen te groot worden, maar veel eerder aan de voorkant aanhaken zodat iedereen gelijke kansen krijgt.” Welke oplossingen zien de burgemeesters van Tilburg en Breda, de steden waar Sterk Huis actief is?

- Lian Smits

Generaties lang

“Voor mij is het een persoonlijke drijfveer om ervoor te zorgen dat elk kind in Tilburg de kans krijgt om zich volledig te ontplooien”, benadrukt Weterings. “Het kan toch niet zo zijn dat de plek waar je woont bepalend is voor de kansen in je leven? Toch zien we dit probleem al generaties lang. Mede door de neergang van de Tilburgse textielindustrie in de jaren zestig, belandden veel mensen in uitzichtloze situaties. Zij hadden geen kans meer op werk en verdere ontplooiing en gaven dit ook weer door aan de volgende generaties.”

“Ik vind het zorgelijk dat mensen uit bepaalde buurten het idee hebben dat de successen van de stad niet meer hun successen kunnen zijn.”

- Burgemeester Depla

Verlies

Depla ziet ook een duidelijke scheidslijn in zijn stad. “Mensen in Breda Noord leven gemiddeld zeven jaar korter dan mensen in Breda Zuid. Als het over gezondheidsjaren gaat, is dat verschil zelfs veertien jaar. Dit betekent dat je per kilometer twee gezonde levensjaren inlevert. Ik vind het zorgelijk dat mensen uit bepaalde buurten het idee hebben dat de successen van de stad niet meer hun successen kunnen zijn.

Dat ze het gevoel hebben dat ze geen deelnemer meer zijn van de stad en zich daardoor afwenden. Als de onderlinge verbinding en het vertrouwen in de overheid, in elkaar en in organisaties verloren gaan, verlies je veel als stad.”

Hardop zeggen

Steeds meer steden zien de tweedeling in de maatschappij en daarmee de kansenongelijkheid toenemen, met onder meer onderwijsachterstanden, psychische problemen, huiselijk geweld, werkloosheid, armoede en criminaliteit tot gevolg. Om het tij te keren riepen de burgemeesters van vijftien grote en middelgrote steden, waaronder Weterings en Depla, de regering op om samen te investeren in kwetsbare gebieden.

Lian: “Jullie spreken allebei expliciet uit dat je verschil wil maken: sommige wijken hebben meer nodig dan andere wijken. Tegelijk is het heel kwetsbaar om dat hardop te zeggen.” Weterings: “Dat spanningsveld bestaat altijd. Daarom bedachten we in het verleden allerlei nieuwe termen voor probleemwijken, zoals krachtwijken. Maar iedereen wist meteen dat het om wijken ging waar de werkloosheid groot is, waar inkomens lager liggen, waar mensen meer zorg nodig hebben, waar het aantal publieke voorzieningen beperkt is en waar verenigingen het lastig hebben.” Lian: “Dus je kunt het beestje beter gewoon bij de naam noemen?” Weterings: “Zeker, het durven benoemen, is het begin van het komen tot een oplossing. Je moet eerlijk zijn, je steun uitspreken en laten zien dat je eraan gaat werken. We moeten altijd kiezen voor het verbeteren van de positie van kinderen.”

“Als kind zat ik in het voetbalteam met de zonen van bankdirecteuren en de zonen van de eerste arbeidsmigranten: we waren één team, zagen elkaars kwaliteiten en hielpen elkaar. De afgelopen jaren zijn we daarin iets kwijtgeraakt.”

- Burgemeester Depla

Gemengde wijken

Depla: “Het is heel belangrijk om initiatief te nemen, zodat deze wijken zich meer gaan richten op de jeugd, het onderwijs en een gezonde leefstijl. Een van de redenen waarom ik de politiek ben ingegaan, is om mensen te helpen om op een goede manier hun leven te leiden. We moeten allereerst investeren in een sterke basis en randvoorwaarden creëren. Ik kom oorspronkelijk uit Eindhoven, een stad met veel gemengde wijken. Als kind zat ik in het voetbalteam met de zonen van bankdirecteuren en de zonen van de eerste arbeidsmigranten, maar je zag geen verschil: we droegen allemaal hetzelfde voetbalshirt, waren één team, zagen elkaars kwaliteiten en hielpen elkaar. De afgelopen jaren zijn we daarin iets kwijtgeraakt met de toename van het aantal eenzijdige buurten.”

“In Breda Noord willen we de komende jaren meer gemengde wijken realiseren, waarin er meer duurdere woningen komen naast de sociale huurwoningen. Ook moeten we in nieuwe gebieden ruimte maken voor sociale woningbouw en betaalbare woningen, zodat je nog meer vermenging krijgt.” Weterings knikt instemmend: “In Tilburg zijn we daar ook mee bezig door middenin het centrum te investeren in sociale woningbouw. Vanuit economisch oogpunt wil je op die kostbare grond wellicht liever iets anders doen, maar het maatschappelijk belang staat voorop. Kinderen uit verschillende sociale klassen moeten met elkaar opgroeien en zich letterlijk aan elkaar kunnen optrekken.”

“We moeten kiezen voor een samenleving die draait om verbinding en betrokkenheid in plaats van een samenleving met allemaal kleine bubbels waarin gelijkgestemden elkaar opzoeken en de afstand tot de ander alleen maar toeneemt.”

- Burgemeester Depla

Kansrijk

“Als je voor die vermenging kiest, dan kies je er als stad dus ook voor om met een goede reden minder geld te verdienen?”, concludeert Lian. Weterings: “Je kiest ervoor om te investeren in de kansrijkheid van wijken en van je inwoners.” Depla: “We moeten kiezen voor een samenleving die draait om verbinding en betrokkenheid in plaats van een samenleving met allemaal kleine bubbels waarin gelijkgestemden elkaar opzoeken en de afstand tot de ander alleen maar toeneemt.”

Verweesde wijken

Depla vervolgt: “We willen de kracht van de samenleving versterken en daarmee ook het voorzieningenniveau en de samenwerking binnen bepaalde wijken, onder meer als het gaat om onderwijs, zorg en sport. Er zijn wijken waar mensen zich totaal verweesd en in de steek gelaten voelen en waar kinderen op zichzelf zijn aangewezen. Die plekken hebben een impuls nodig. Niet door alles over te nemen, maar door mensen te helpen overleven, zodat ze voelen dat ze weer bij de samenleving horen en er niet meer alleen voor staan.”

“De coronacrisis heeft als contrastvloeistof gewerkt en veel zichtbaar gemaakt. De maatregelen en beperkingen pakten vaak zeer ongelijk uit voor diverse sociale groepen in de samenleving.”

- Burgemeester Weterings

Maatschappelijke buffers

Op de vraag van Lian waar en wanneer deze nieuwe inzichten zijn ontstaan, wijzen de burgemeesters mede naar de coronacrisis. “De coronacrisis heeft als contrastvloeistof gewerkt en veel zichtbaar gemaakt”, aldus Weterings. “De maatregelen en beperkingen pakten vaak zeer ongelijk uit voor diverse sociale groepen in de samenleving.” Depla: “De coronacrisis heeft ons scherp laten zien dat we niet alleen financiële, maar ook maatschappelijke buffers nodig hebben. De afgelopen jaren zijn we onder druk van ‘het moet efficiënt en lean and mean’ het belang van een zekere mate van inefficiëntie en een buffercapaciteit verloren. We zouden weer eens wat vaker inefficiënter mogen zijn. Denk aan de brandweer, die niet georganiseerd is op efficiëntie maar op risico en kwetsbaarheden. Iedere nacht wachten er twee ploegen op iets wat meestal helemaal niet gebeurt en toch houden we de kazernes in tact. Niet het meest efficiënte, maar als er iets gebeurt, kunnen we meteen aanpakken. Die les van de brandweer moeten we ook in de wijkaanpak doorvoeren.”

“Het durven benoemen, is het begin van het komen tot een oplossing. Je moet eerlijk zijn, je steun uitspreken en laten zien dat je eraan gaat werken. We moeten altijd kiezen voor het verbeteren van de positie van kinderen.”

- Burgemeester Weterings

Samenwerking

Weterings: “Vóór de coronacrisis waren we ook al bezig met het doorgronden van de kansenongelijkheid binnen wijken, maar de crisis heeft de urgentie versterkt en het proces versneld. Om tot sterkere wijken te komen, moeten we samenwerken met onderwijspartners en andere maatschappelijke partners, zoals Sterk Huis. In het verleden waren deze voorzieningen een vast onderdeel van de lokale samenleving. Als je kijkt naar wijken zoals Groenewoud en de Vogeltjesbuurt ging het daar mis toen de posities van onder meer de onderwijzer van de plaatselijke basisschool en de wijkzuster werden doorbroken en wegbezuinigd – volgens onderzoek van Pieter Tops, lector politie en openbaar bestuur.”

Nieuwe, sterke
sociale basis

Lian: “We moeten dus bouwen aan een nieuwe, sterke sociale basis?” Depla: “Zeker. Waarbij gemeenten dienen als stutters. We laten ons hierbij inspireren door het verleden, maar beseffen ons ook dat de oplossingen van het verleden niet per definitie de oplossingen voor de toekomst zijn. Zo willen mensen in Breda Noord heel graag de wijkbibliotheek terug. Maar dat staat ook voor een bepaald sentiment. De wijkbibliotheek uit 2030 zal er heel anders uitzien dan die uit 1970. Het kan nooit in die oude vorm terugkeren, maar we moeten wel oog hebben voor de behoefte aan dit soort voorzieningen.”

“We hebben vertalers van de bureaucratie nodig, omdat de samenleving en regelgeving voor veel mensen te complex zijn geworden. Hierdoor raken we mensen kwijt.”

- Burgemeester Depla

Nabijheid

“Mensen zoeken naar nabijheid en herkenbaarheid in de eigen omgeving”, denkt Weterings. “En begrip”, vult Depla aan. “Daarom zijn buddyprojecten ook heel goed, want in een complexe en gehaaste samenleving haken anders veel mensen af. Ons moeder was vroeger penningmeester van de oudervereniging van de lagere school. Als we in de wijk de ouderbijdrage ophaalden, namen we mijn Turkse vriendje mee voor de vertaling richting Turkse gezinnen. In deze tijd hebben we vertalers van de bureaucratie nodig, omdat de samenleving en regelgeving voor veel mensen te complex zijn geworden. Hierdoor raken we mensen kwijt.”

Kennisdeling

“Bij Sterk Huis werken we zowel in Tilburg als Breda en brengen onze inzichten dus naar twee regio’s”, deelt Lian. “Wat je op de ene plek bedenkt, kun je vaak ook gebruiken op de andere plek, rekening houdend met de eigen omgeving. Hoe werken jullie daarin samen?” Weterings: “De samenwerking tussen Tilburg en Breda wordt steeds intensiever, mede doordat we dezelfde problematieken tegenkomen. Als het over jeugdzorg gaat, onderzoeken we samen wat de juiste schaalgrootte is. Het is een hele tijd geweest: hoe groter, hoe beter, hoe efficiënter, maar de zorg werd ook steeds afstandelijker en moeilijker te bereiken voor veel mensen die recht hebben op een klantgerichte benadering. Hierover moeten we kennis blijven delen met elkaar, zodat we niet op veertig verschillende plekken onderzoeken wat nodig is.”

“Het is een hele tijd geweest: hoe groter, hoe beter, hoe efficiënter, maar de zorg werd ook steeds afstandelijker en moeilijker te bereiken voor veel mensen.”

- Burgemeester Weterings

“Het is zeker goed om elkaar te inspireren”, vindt Depla, “maar je moet niet zomaar copypasten. Niet alle successen zijn een-op-een door te voeren. Zo functioneert de wijk-GGZ’er in Etten-Leur geweldig, maar was het geen succes in Oosterhout. Iedere plek is anders en heeft weer een eigen structuur en cultuur. Bekijk daarom goed hoe je een interessante innovatie uit de ene stad naar een andere stad kan vertalen.”

Persoons- en
gezinsgerichte aanpak

Daarnaast is het voor iedere stad belangrijk om weer toenadering tot de inwoners te zoeken, vinden beide burgemeesters. “We moeten constateren dat de afstand op een aantal terreinen, mede door het digitale tijdperk, te groot is geworden”, geeft Weterings toe. “Samen met sociale partners, het onderwijs, de politie en met de steun en deskundigheid van Sterk Huis investeren we in een intensieve persoons- en gezinsgerichte aanpak in wijken, waarbij we echt aan de voorkant willen komen.” Depla: “Die nabijheid is belangrijk, want iedereen doet ertoe!”

“Iedere stad moet weer toenadering zoeken tot de inwoners.”

Smart Start: beweging naar preventief en collectief handelen

Vanuit de visie dat alle kinderen eerlijke kansen verdienen, is Sterk Huis samen met verschillende partners in de regio Hart van Brabant het programma Smart Start begonnen. Samen willen ze niet langer achter de feiten aanlopen.

Problemen als armoede en huiselijk geweld gaan vaak van generatie op generatie over. Vaak wordt pas hulp ingezet als problemen heel groot zijn. Met de Smart Start-aanpak is het mogelijk om veel eerder te zien welke risico’s inwoners lopen. Dit gebeurt door beschikbare data en kennis op een slimme manier met elkaar te combineren. Via de ontwerpmethode Design Thinking worden vervolgens effectieve (preventieve) oplossingen bedacht.

Smart Start maakt de beweging van probleem- en procesgestuurde individuele hulp naar preventief en collectief handelen, samen met alle betrokkenen in de leefomgeving van kinderen en gezinnen. Dit alles met maar één doel: grote problemen zoveel mogelijk voorkomen.

Verbeter Breda: op weg naar een verbonden stad

Alle inwoners verdienen dezelfde kansen op een goede toekomst. Dat vinden ze ook in Breda, maar ook daar bestaan nog wijken en buurten waar mensen bovengemiddeld veel zorgen en problemen hebben en de kansenongelijkheid onder jeugd toeneemt. Om een tweedeling in de stad te voorkomen, is het meerjarig programma Verbeter Breda geïntroduceerd.

De belofte om de toenemende tweedeling in de stad een halt toe te roepen, is vastgelegd in het Pact van Breda: een datagedreven aanpak – bedacht door organisaties en bewoners – die aangeeft welke keuzes nodig zijn voor verdere verbinding.

Smart Start is nauw betrokken bij Verbeter Breda en werkt hierin samen met het Urban Living Lab Breda. Deze levende gemeenschap werkt samen met inwoners aan nieuwe oplossingen en vormen voor een duurzame, gezonde, leefbare en voor iedereen toegankelijke samenleving.