Over vroeger, tante en pa ...

Over vroeger,
tante en pa

Een keukentafelgesprek met

zussen Elle en Willeke van Lieshout

Wat heeft een kind het meest nodig van een moeder, vader of van een hulpverlener? De zussen Elle (56) en Willeke (58) van Lieshout, zelf opgegroeid in een loszandgezin, zijn het erover eens: écht contact. Wie ben jij, wat voel jij, wat wil jij? Ga naast het kind staan en geef het vertrouwen. Elle schreef er samen met haar man Erik van Os een versje over.

Er was eens een elfje
dat niet wilde vliegen.

Ze wilde alleen
op een bloemblad wat wiegen.

Haar moeder zei: ‘Meisje,

als jij daar blijft wiegen
dan kom je niet verder.

Toe, leer nou eens vliegen.’

Haar vader zei: ‘Meisje,
je moet het proberen.
Kom, wees niet zo bang.
Eens moet je het leren.’

Haar opa zei: ‘Meisje,

hoe moet dat met jou?

Vooruit met die vleugels.
Vlieg nu maar gauw.’

Haar oma zei: ‘Schatje,

als jij niet wilt vliegen

dan kom ik gezellig
naast jou hier wat wiegen.’

En ze wiegden en wiegden
en hadden het beiden
zeer naar hun zin.

En het elfje spreidde
haar vleugels uit

en vloog
de wijde wereld in.

Marieke

Elle en Erik schreven samen ruim tweehonderd kinderboeken. In 2016 bracht Elle haar eerste roman voor volwassenen uit, getiteld Tante. In 2019 verscheen daarop het vervolg, Het verhaal van de voorzitter van de diepvriesvereniging. De boeken gaan over Marieke, de jongste uit een gezin van zeven kinderen. Marieke is jong als haar moeder overlijdt en haar vader hertrouwt met een uitgetreden non. Met de komst van haar stiefmoeder, die ze tante noemt, breekt een periode van sociale isolatie, manipulatie en mishandeling aan. Jaren later staat Marieke (33) aan het sterfbed van haar demente vader. Ze vertrouwt op haar eigen geheugen, maar tijdens gesprekken met haar broers en zussen twijfelt ze. Wie was haar vader nou echt?

Beschadigd

Vaak krijgt Elle de vraag of haar boeken autobiografisch zijn. “Ja, voor een groot deel wel”, zegt ze. “Maar ik heb alles veranderd aan de verhalen wat ik maar wilde. De boeken gaan niet alleen over mijn leven. Ze gaan over beschadigde mensen in het algemeen. Over een beschadigde tante, een beschadigde vader en vooral over hoe dat doorwerkt op iedereen.”

Destructief geparentificeerd

Zus Willeke kan meepraten over dit onderwerp. Omdat ze uit hetzelfde loszandgezin komt, maar ook vanuit haar rol als Systeemtherapeut Complexe Scheidingen bij Sterk Huis. “Voor mij gaat Tante over een kind dat helemaal is afgestemd op volwassenen, waardoor ze vergeet wie ze zelf is en wat haar eigen behoeften zijn. Het kind is destructief geparentificeerd, zoals we dat in hulpverleningstermen noemen. Bij veel kinderen in de jeugdzorg is dit het geval.”

Elle: “Je probeert als kind te overleven door er zelf niet te zijn. Ik doe precies wat mijn stiefmoeder en vader van me vragen.”

Willeke: “Een bekend fenomeen in de hulpverlening, waarover al veel is geschreven. Maar er zijn maar weinig boeken zoals Tante, die dit vanuit de blik van een kind beschrijven. Mensen vragen zich vaak af: hoezo laat een kind zich dit overkomen? Voor een kind heeft het niks te maken met mishandeling. Het is hoe de wereld blijkbaar in elkaar zit.”

Elle: “Dat was ook de reactie van onze oudere broers en zussen: ‘Waarom heb je niks gezegd?’ Omdat het voor mij heel normaal was.”

Voor een kind heeft het niks te maken met mishandeling.
Het is hoe de wereld blijkbaar in elkaar zit.

Afstand

Willeke: “Zo reageerde ik eigenlijk ook, terwijl ik maar twee jaar ouder ben dan jij. Jij was 7 jaar en ik 9 jaar toen tante in ons leven kwam. Ik werd meteen afgeschreven door haar, terwijl jij – in mijn ogen – juist werd voorgetrokken. Ik dacht dat jullie samen onder één hoedje speelden. Daardoor ontstond een afstand tussen ons, zusjes. Achteraf gezien heel triest.”

Elle: “Jij hebt ook redelijk snel afstand genomen van pa.”

Willeke: “Ja, op mijn veertiende ben ik weggegaan thuis. Toen bleef jij alleen achter. Ik was jarenlang totaal gespitst geweest op pa, had al die tijd voor hem gezorgd. Ik kon het niet meer opbrengen. Het voelde alsof ik verzoop.”

Hulpverlening

In die tijd kwamen de zusjes voor het eerst in aanraking met hulpverlening, iets wat in de jaren zeventig nog niet zo gewoon was. Willeke: “Ik herinner me een maatschappelijk werker die vroeg: ‘Wat willen jullie?’ Mijn vader zei: ‘Ik wil dat ze terugkomt.’ Ik antwoordde: ‘Ik wil niet meer bij papa wonen.’ Dat vond ik zó erg om te zeggen. Het voelde alsof ik pa vermoordde met die woorden. Daar heb ik de rest van mijn leven last van gehad. Die hulpverlener had dat nooit zo mogen vragen aan mij. Hij wist blijkbaar niets over loyaliteiten.”

Elle: “Ik herinner me ook een bezoek van een maatschappelijk werker, die op de rand van mijn bed zat en vroeg: ‘Zijn papa en mama wel lief voor jullie?’ Uhhh ja, antwoordde ik ontwijkend, bang dat tante op de trap stond mee te luisteren.”

Zijn papa en mama wel lief voor jullie?
vroeg de maatschappelijk werker.

Willeke: “Dat kan ik me niet herinneren. Hoe kwam die maatschappelijk werker bij ons terecht?”
Elle: “De buren hadden weleens gegil gehoord. En ik had vaak kneuzingen.”
Willeke: “Ik heb dat nooit letterlijk gezien, dat jij geslagen werd. Dat paste niet in mijn plaatje. Als ik het had geweten, was ik in opstand gekomen.”
Elle: “Ik was natuurlijk ook vaak alleen met tante.”

Schaamte

Elle hield haar mond over het geweld thuis. “Ik schaamde me, dacht dat ik het verdiende. Alleen op school voelde ik me veilig. Zodra de schoolvakantie begon, moest ik hard huilen.” Hoewel er genoeg signalen waren, greep niemand in. “Ook op de middelbare school wisten ze echt wel wat er speelde. Dat ik alleen woonde met een zwaar overspannen vader (tante was al vertrokken, ze waren gescheiden), die een zelfmoordpoging had gedaan. Dat ik elke pauze keihard naar huis fietste en veel lessen miste, omdat het weer niet goed ging met pa. Maar in die tijd was hulpverlening nog iets vreemds. Net als therapie. Je werd meteen voor gek verklaard.”

Sociale isolatie

Elle en Willeke herkennen veel in elkaars jeugd. Toch zijn er ook grote verschillen. Willeke: “Elle en ik waren de kleintjes, onze oudere broers en zussen woonden niet meer thuis toen tante in ons leven kwam. Ik ben nooit, anders dan Elle, een relatie aangegaan met tante. Mijn broers en zussen waren mijn steunpilaren. Ik heb een warm-nest-gevoel gekend, vooral toen onze moeder nog leefde. We woonden in een groot huis met allemaal kamers en mensen. Er was altijd wel iemand bij wie ik op schoot kon klimmen.”

Elle: “Voor mij was dat anders. Het huis was groot en spannend. Ik klom alleen op schoot bij ma, pa en opa. Toen ma wegviel, pa depressief werd en opa vertrok, was tante daar. Mijn broers en zussen waren geen steunpilaar, vooral omdat tante ze bij me weghield.”
Willeke: “Dat is ook een bekende vorm van kindermishandeling. Sociale isolatie: wij tweeën tegen de rest van de wereld.”

Herinneringen

Elle: “Voor Het verhaal van de voorzitter van de diepvriesvereniging heb ik onze broers en zussen geïnterviewd. Wat blijkt? We hebben zeer tegenstrijdige herinneringen aan vroeger, aan pa. Iedereen gelooft zijn eigen waarheid. Onbewust maak je je eigen verhaal kloppend.”

Willeke: “Meestal ontstaan in families gemeenschappelijke familieverhalen, maar onze familie is niet gemeenschappelijk gebleven. De verbindende factor van het gezin, onze moeder, viel al snel weg. Vervolgens zijn alle broers en zussen andere richtingen ingeslagen. Zo ontstond een loszandgezin, waarin iedereen de ruimte kreeg een eigen verhaal te bedenken.”

Iedereen gelooft zijn eigen waarheid. Onbewust maak je je eigen verhaal kloppend.

In the end

Willeke: “Ik denk dat wij eerst volwassen moesten worden om elkaars verhaal te kunnen horen.”
Elle: “En te ontdekken dat er niet één waarheid bestaat. Marieke wil haar vader begrijpen aan zijn sterfbed. Waar heeft ze haar hele leven mee geknokt? Ze zoekt in alles: in de wetenschap, het alternatieve circuit, ze gaat in therapie, vertrouwt op haar eigen geheugen, raakt in de war van de verhalen van broers en zussen én komt uiteindelijk tot de conclusie dat het er niet toe doet. Wat maakt het uit wat de waarheid is? Alles mag er zijn. In the end gaat het om je eigen herinneringen. Om de liefde tussen twee personen. En zo neemt ze op haar eigen manier afscheid. Ga maar pa … “

Tante en Het verhaal van de voorzitter van de diepvriesvereniging vertellen het verhaal van Marieke, opgegroeid in de Brabantse Peel met een manipulatieve stiefmoeder en overspannen vader. De boeken zijn beklemmend en schrijnend, maar tegelijkertijd ook licht, nuchter en hilarisch geschreven.